Türk Hava Kuvvetleri envanterinde yer alan emektar KC-135R Stratotanker Tanker Uçaklarının önümüzdeki yıllarda bayrağı Airbus Defence & Space (Savunma ve Uzay – ADS) ürünü yeni nesil A330 Çok Rollü Tanker ve Ulaştırma (MRTT) Uçaklarına devretmesi bekleniyor. A330 MRTT, Türk Hava Kuvvetlerinin Yeni Nesil Havada Yakıt İkmal Uçağı ihtiyacı kapsamında değerlendirilen adaylardan birisiydi.

Edindiğim bilgiye göre bu kapsamda 2020 yılında Airbus Defence & Space ile başlayan görüşmelerde somut ilerlemeler kaydedilmiş olup 2021 yazında (Temmuz/Ağustos) proje için yeşil ışığın yakılabileceği konuşulmakta.

Millî Savunma Bakanlığı (MSB) bünyesinde yer alan Askeri Fabrika ve Tersane İşletme Anonim Şirketi (ASFAT A.Ş.) koordinasyonunda yürütülecek Proje altında Türk Hava Kuvvetlerine envanterdeki 7 KC-135R Stratotanker ile birebir esaslı değiştirilmek üzere toplamda 7 A330 MRTT Uçağının teslim edilmesi bekleniyor. Edindiğim bilgiye göre Türkiye’nin daha yüksek oranda iş paketi talebi çerçevesinde uçakların 2+5 şeklinde tedarik edilmesi planlanmıştır. Her ne kadar A330 MRTT Uçağı emektar KC-135R Stratotanker Uçağına kıyasla daha yüksek yakıt ve personel/kargo taşıma kapasitesine sahip olsa da gerek Türkiye’nin hem kendi ulusal güvenliğinin sağlanması, hem de uluslararası görevler vesilesiyle aralarında Suriye, Libya, Katar, Somali, Irak, Azerbaycan ve Sudan’ın da yer aldığı dünya genelinde 15 ülkede askeri varlığının (üs/birlik) bulunması nedeniyle Türk Hava Kuvvetleri’nin artan görev yükü, gerekse de A330 MRTT Uçaklarına yönelik önceden öngörülemeyen farklı görev ve konfigürasyonların ortaya çıkma potansiyeli göz önünde bulundurulduğundan ihtiyaç duyulan uçak sayısının 7 olarak belirlenmiş olduğunu değerlendirmekteyim.  

Mevcut plana göre ilk aşamada ASFAT, MSB adına Türk Hava Yolları (THY) Filosunda yer alan A330-200 yolcu uçakları (filoda 14 adet A330-200 uçağı bulunuyor) arasından en düşük motor uçuş saatine sahip 7 uçağın seçimini yapacak. Ardından ilk uçak 6 ay sürmesi beklenen bir ön hazırlık çalışması ile MRTT dönüşümüne hazır hale getirilecek (örneğin üzerindeki boya silinecek ve kabin içindeki koltuklar sökülecek). Airbus’dan sağlanacak teknik destek ve ilgili dokümanların yardımıyla uçaklar üzerindeki yapısal dönüşüm çalışmalarının 2’nci Hava Bakım Fabrika Müdürlüğü’nde gerçekleştirilmesi bekleniyor.

6 ay sürecek ön hazırlık çalışması ile astar boyalı uçak (green aircraft) haline getirilecek ilk A330-200 uçağı daha sonra 12 ay sürmesi beklenen MRTT yapısal dönüşüm çalışması için Airbus Defence & Space’in  İspanya’da Başkent Madrid’in 20km güneyinde yer alan Getafe tesislerine gönderilecek. Belli sayıda Türk personel de Airbus Defence & Space’in Getafe tesislerinde ilk uçak üzerindeki yapısal dönüşüm çalışmasına katılacak ve iş başı eğitimi alacak. Bu aşamada kesin olmamakla birlikte talep olması durumunda ikinci A330-200 üzerindeki MRTT yapısal dönüşüm çalışmasının da yine Getafe tesislerinde yapılabileceği ancak diğer 5 uçak üzerindeki yapısal dönüşüm çalışmasının kesin olarak Türkiye’de gerçekleştirilmesinin planlandığı belirtiliyor. Yapısal dönüşüm çalışmalarında A330-200 Uçaklarına ve üzerlerindeki aviyonik sistemlere bakım ve onarım hizmeti sunan THY Teknik Firmasının da görev alabileceği konuşuluyor. Uçaklar üzerinde gerçekleştirilecek ön hazırlık ve yapısal dönüşüm çalışmaları için gerekli teknik ve know-how desteği Airbus Defence & Space Firmasından sağlanacaktır. MRTT dönüşüm çalışmaları kapsamında uçaklara yerleştirilecek alt-sistemler de yine Airbus Defence & Space Firmasından tedarik edilecektir. Projenin hayata geçirilmesi durumunda İngiltere’nin ardından ilk kez A330-200 Uçaklarının MRTT dönüşüm çalışması Türkiye’de gerçekleştirilmiş olacak. Hatırlanacağı üzere İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri (RAF) için Geleceğin Stratejik Tanker Uçağı (FSTA) Programı altında RAF’a tanker/ulaştırma hizmeti sağlayacak 14 FSTA Voyager Tanker/Ulaştırma Uçağından ilk ikisinin yapısal dönüşüm çalışmaları 2009 ve 2010 yıllarında Getafe, İspanya’da 3’üncü ve 4’üncü uçak üzerindeki çalışmalar ise Cobham Aviation Services şirketinin Bournemouth, İngiltere’deki tesislerinde gerçekleştirilmişti. Ancak dönüşüm çalışmalarında takvimin uzaması ve son kullanıcı RAF’ın emektar VC-10 ve Tristar tanker uçaklarını 2013 yılında hizmet dışına çıkaracak olması nedeniyle diğer 10 A330-200 uçağı üzerindeki dönüşüm çalışmasının da yine Getafe’de gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştı.

Türk Hava Kuvvetlerinin 10’ncu A400M Uçağının Ocak 2022’de Teslim Edilmesi Planlanıyor

Hatırlanacağı üzere Airbus Defence & Space ile ASFAT arasında 3 Ekim 2019’da imzalanan A400M Uçakları Bakım Onarım-İyileştirme (Retrofit) Sözleşmesi altında ilk A400M Uçağı (MSN009/13-0009) üzerindeki retrofit çalışmasına A400M Yetkili Bakım Merkezi statüsündeki  2’nci Hava Bakım Fabrika Müdürlüğü (HBFM)’nde Aralık 2020’de başlanılmıştı. Yazılım ve donanım ağırlıklı iyileştirmeleri içeren retrofit çalışmasının Temmuz 2021’de tamamlanması ve ikinci uçak (MSN-013/14-0013) üzerindeki ön hazırlık çalışmasının başlaması bekleniyor. Retrofit çalışması ile HvKK envanterindeki 9 A400M Uçağının 2023/2024 yılına kadar Tam Harekât Seviyesi (FOL)’ne çıkarılması planlanmıştır. HvKK A400M Filosunun halihazırda %85 göreve hazırlık oranı ile görevlerine başarıyla devam ettiği belirtiliyor. Ocak 2022’de teslim edilecek 10’uncu A400M Uçağı zaten en son yazılım ve donanım konfigürasyonunda olacağından üzerinde herhangi bir retrofit çalışması yapılmayacaktır. Retrofit çalışması yeni inşa edilen 10.000m2 inşaat alanına sahip 24m yüksekliğindeki yüksek teknolojik koruma ekipmanları ile donatılmış özel uçak hangarında yapılmakta olup ikinci hangarın da yakında hizmete girmesi bekleniyor. Edindiğimiz bilgiye göre A330 MRTT ön hazırlık ve yapısal dönüştürme çalışmaları bu hangarda gerçekleştirilebilecektir.

A330 Çok Rollü Tanker ve Ulaştırma (MRTT) Uçağı

A330-200 Yolcu Uçağı üzerine şekillendirilen A330 Çok Rollü Tanker ve Ulaştırma (MRTT) Uçağı 111 ton (245.000lb) ağırlığındaki yakıtı geniş kanatlarında ve kuyruğunda taşıyabilmektedir. Bu özelliği sayesinde yakıt tanklarının uçağa yüklenmesi için gövdede herhangi bir modifikasyona ihtiyaç duyulmamaktadır. Tüm yakıt kanatlarda ve kuyrukta taşındığından A330 MRTT, 45 tona (99.000lb) kadar ilave kargoyu kabin içinde taşıyabilmektedir. İlave yakıt tankları olmadan 111 ton yakıt kapasiteli tek yeni nesil tanker olan A330 MRTT, yeniden düzenleme süresine ihtiyaç duymadan (sıfır turn around time), bir görevde üç farklı vazifeyi (Havadan havaya Yakıt İkmali, Yolcu/Askeri Personel/VIP Ulaştırma ve Havadan Tıbbi Tahliye) yerine getirebilme kabiliyetine sahiptir. Bu açıdan gerçek anlamda çok amaçlı kabiliyetler sunan pazardaki tek yeni nesil tanker uçak çözümü olarak lanse edilen A330 MRTT, 500nm (926km) menzilde 82.2 ton yakıt ikmali yapabilir, 64.000kg (140.800lb) yakıt ile 500nm menzilde 5 saat süreyle, 55.000kg (121.000lb) yakıtla ise 1.000nm (1.852km) menzilde 4 saat 30 dakika süreyle tanker uçak görevi icra edebilir, harici silah yükü taşımayan 4 av/bombardıman uçağına 3.600nm (6.700km) menzile kadar yakıt beslemesi sağlayabilir (25 ton ağırlıkta kargo yükü ile birlikte bu mesafe 2.800nm [5.200km] olarak gerçekleşmektedir), tek sınıflı bir kabin düzenlenmesinde şahsi eşyalarıyla birlikte 300 yolcuyu, iki sınıflı bir düzenleme ile 266 yolcuyu veya 130 sedyeyi kabinde yüksek hızda ve konforlu olarak kıtalararası mesafelere taşıyabilir. A330 MRTT Stratejik Ulaştırma Görevi kapsamında 40 ton (88.000lb) kargoyu ve 300 askeri teçhizatları ile birlikte 8.400km (4.500nm) mesafeye, 30 ton (66.000lb) kargoyu ve teçhizatlarıyla birlikte 200 kurtarma personelini 10.200km (5.500nm) mesafeye ve tehlike bölgesinden uzaklaştırılacak 250 kişiyi 20 ton (44.000lb) kargo ile birlikte 12.000km (6.500nm) mesafeye taşıyabilmektedir. A330 MRTT’nin otomatik havadan-havaya yakıt ikmal (A3R) kabiliyetine sahip yeni sürümü olan A330 SMART MRTT ise sahip olduğu Link 16 Taktik Data Link ve Geniş Bant SATCOM kabiliyeti ile uçağın havadan-havaya yakıt ikmali ve hava ulaştırma görevleri dışında haberleşme düğüm noktası ve komuta kontrol uçağı görevlerinde de kullanılabilmesine imkan tanımaktadır.

Haziran 2021 itibarıyla 61 A330 MRTT siparişi verilmiş olup bunlardan 47’si teslim edilmiştir. Hizmetteki A330MRT Filosu ile 250.000 saatin üzerinde uçuş gerçekleştirilmiştir. A330 MRTT Uçağı halen; Avustralya Kraliyet Hava Kuvvetleri (RAAF, 7 uçak), Suudi Arabistan Kraliyet Hava Kuvvetleri (RSAF, 6 uçak), BAE Hava Kuvvetleri (3 uçak), İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri (RAF, 14 uçak), Singapur Hava Kuvvetleri (6 uçak), Fransa Hava Kuvvetleri (12 uçak) ve Güney Kore Hava Kuvvetleri (4 uçak) ile NATO/NSPA Çokuluslu MRTT Filosu (9 uçak, Hollanda Kraliyet Hava Kuvvetleri, Lüksemburg Silahlı Kuvvetleri, Alman Hava Kuvvetleri, Norveç Kraliyet Hava Kuvvetleri, Belçika Hava Kuvvetleri ve Çek Cumhuriyeti Hava Kuvvetleri) tarafından kullanılmaktadır.

Toplam uzunluğu 58.80m, toplam yüksekliği 17.40m ve kanat açıklığı 60.3m olan A330 MRTT Uçağının azami kalkış ağırlığı 233 ton, azami iniş ağırlığı ise 182 ton olarak verilmektedir. Azami faydalı yük/kargo kapasitesi 45 ton (99.000lb) olan uçak General Electric (GE) ürünü CF6-80E1A3 (320kN) veya Rolls-Royce Trant 772B (316kN) motorlarıyla güçlendirilmektedir. A330 MRTT Uçağı, farklı yakıt ikmal sondasına sahip uçaklara havada yakıt ikmali yapabilmesine imkan tanıyan iki kanat altı yakıt ikmal podu (Cobham 905E, F-35 ve F/A-18 gibi probe tipi sondaya sahip uçaklar için, yakıt transfer hızı 1.800kg/dk), Gövde Yakıt İkmal Ünitesi (FRU, Cobham 805E, probe tipi sondaya sahip A400 gibi büyük uçaklara yakıt ikmali için, yakıt transfer hızı 1.300kg/dk) ve Havada Yakıt İkmal Boom Sistemi (ARBS, F-16 gibi gömülü yakıt ikmal yuvasına sahip uçaklar için) olmak üzere üç değişik yakıt ikmal sistemi ile donatılabilmektedir. ‘Tanker ihtiyacında 21’inci yüzyıl çözümü’ olarak tanımlanan A330 MRTT, telli kumanda sistemine (fly-by-wire) sahip Havada Yakıt İkmal Boom Sistemi (ARBS) ile saniyede 100 litre, dakikada 3.600kg (1.200 galon/dk) yakıt transfer edebilmektedir. Yakıt transferinin kontrol/kumanda edildiği Hava Yakıt İkmal Konsolunun, hizmetteki diğer tanker uçaklarının aksine (KC-46A’da da yine aynı konumda) kokpitin hemen arkasında yer almaktadır. Operatör gündüz ve gece görüş kabiliyetli kameralar sayesinde yakıt ikmal işlemini uzaktan yönetiyor. ARBS’nde yakıt ikmalinin emniyetini artırmak üzere birbirini yedekleyen iki motor kullanılmakta olup, motorlardan biri arızalansa bile sistem tek motor ile (yakıt transfer hızı bir miktar azalsa da) görevini tamamlayabilmektedir. Üniversal Hava Yakıt İkmal Alıcısı Kızaklı Entegrasyon (UARRSI) adı verilen gömülü yakıt ikmal alıcısı sayesinde A330 MRTT, uçuş menzilini artırmak üzere bir başka MRTT/tanker uçağından da yakıt ikmali yapabilmekte.

Her bir A330-200 Uçağının MRTT dönüşümü kapsamında uçağa yaklaşık 16.000 yeni komponent ile 6.000 flanş ve 1.700 konnektör yüklenmekte ayrıca yaklaşık 450 yeni elektrik kablajı çekilmektedir (toplam kablaj uzunluğu 50km’yi aşmakta). 

KC-135R Stratotanker

Türk Hava Kuvvetleri’ne küresel bir kuvvet olma imkanı sağlayan ve muharip birliklere konuş değişikliği yapmadan ülkemizin etrafındaki tehditlere cevap verebilme kabiliyeti kazandırarak harekat etkinliğini büyük ölçüde artıran 7 adet KC-135R Stratotanker Tanker Uçağı Adana, İncirlik’te konuşlu 10’uncu Tanker Üs Komutanlığı bağlısı 101’inci Havada Yakıt İkmal Filosu (Çağrı Adı: Asena) bünyesinde görev yapmaktadırlar. Uçaklar, 1959-1963 yıllarında ABD Hava Kuvvetleri’ne KC-135 konfigürasyonunda teslim edilmiş, 1993’te hizmet dışı bırakılarak 309’uncu Havacılık Bakım ve Yenileme Grubu (AMARG)’nda depolanmaya başlanmış ve daha sonra modernize edilerek Aralık 1997-Temmuz 1998 arasında Hava Kuvvetleri Komutanlığı (HvKK)’na teslim edilmiştir.

HvKK havada yakıt ikmal kabiliyetine, ilk olarak, kiralanan KC-135R Uçakları ile Temmuz 1995’te kavuşmuş, 1996’dan itibaren AMARG’dan çıkarılarak yeni motorlar ve aviyonik teçhizat ile modernize edilen KC-135R Uçakları ise Aralık 1997’den itibaren hizmete girmiştir. Yakıt kapasitesi 92 ton olan KC-135R, bunun 52 tonunu havada yakıt ikmali sırasında diğer uçaklara transfer edebilmekte. Havada yakıt ikmali görevinde havada 8 saat kalabilen KC-135R Stratotanker’in menzili ise 2.419km (azami menzili boş uçuşta 17.766km) olarak veriliyor. KC-135R Uçaklarında kuyruk kısmında gömülü yakıt ikmal yuvasına sahip uçaklara yakıt transferi sağlamak için bir havada yakıt ikmal hortumu (boom) yer almakta. Ancak, probe tipi sondaya sahip uçaklara havada yakıt ikmali için KC-135R üzerindeki boom’a ‘boom-drogue adapter’ isimli bir yakıt doldurma tabancası (ucunda sepete benzer bir aparat yer almakta) takılabilmektedir. Söz konusu yakıt doldurma tabancasından 101’inci Havada Yakıt İkmal Filosu envanterinde de sınırlı sayıda yer almakta olup genellikle uluslararası tatbikatlarda ve havada yakıt ikmali görevlerinde kullanılmaktadır.

En genci 58 yaşında olan 101’inci Havada Yakıt İkmal Filosu envanterindeki KC-135R Uçaklarında artık metal yorgunluğu baş göstermekte ve uçakların bakım, onarım ve işletim maliyetleri giderek yükselmektedir. KC-135R Uçakları 2010’lu yılların başında Küresel Hava Trafik Yönetim (GATM) Sistemi aviyonikleri ile modernize edilmişlerdi. Bu çerçevede modernizasyondan geçirilen ilk KC-135R uçağı Nisan 2011’de teslim alınmıştı. Diğer yandan uçaklarda görev yapan personele GATM Sistemi konusunda ihtiyaç duydukları eğitimler ise ABD Hava Kuvvetleri personelince İngiltere’de Kraliyet Hava Kuvvetleri'ne ait Mildenhall Hava Üssü’nde icra edilen iki haftalık kurs ile verilmiştir. Kurs, Sınıf Eğitimi ve uçak üzerinde Pratik Eğitim olmak üzere iki aşamadan oluşmaktaydı. KC-135R Uçakları daha önce de Pacer-CRAG (Seyrüsefer Radar ve Küresel Konumlandırma Sistemi) modernizasyondan geçirilmişti.