Defence Turkey: Milli imkanlarla geliştirilen KTJ-3200 ve ÇAKIR Seyir Füzesinde kullanılmak üzere geliştirilen ve geçtiğimiz mayıs ayı içinde icra edilen ilk atış testinde başarıyla görev yapan KTJ-1750 Turbojet motorlarını ilk kez uluslararası bir fuarda, Paris Air Show 2023’te sergiliyorsunuz. Fuarda motorlara nasıl bir ilgi var?

Cüneyt KENGER: Bu fuara iki motorumuzla katılıyoruz. KTJ-3200 ve KTJ-1750 motorlarımızla katılıyoruz. KTJ-3200 Motorumuz bildiğiniz üzere seri üretimi başlamış olan bir motor, KTJ-1750 motorumuz ise geliştirme aşamasında olmasına rağmen, halihazırda uçuşunu yaptı. Dolayısıyla kendisini çok hızlı bir şekilde ispatlamış oldu. Herkes tarafından bilindiği için motorlarımız çok yoğun bir ilgi görüyor. Fuarda birçok yabancı firma ilk iki günde standımızı ziyaret ederek motora olan ilgilerini dile getirdiler. Her iki motor da kendi alanlarında kendi sınıfında niş bir ihtiyaca cevap veriyor. Dediğim gibi her iki motorda çok ilgi görüyor. Özellikle KTJ-1750 dünyada pek eşi olmayan bir motor, ağırlığına ve boyutlarına göre verdiği itki ile sınıfında gerçekten niş bir alanı dolduruyor. O nedenle çok ilgi görüyoruz.

Defence Turkey: ROKETSAN tarafından milli imkanlarla geliştirilen ÇAKIR Seyir Füzesi Ailesini güçlendirmek üzere seçilen, KTJ-1750 TJ Motorunun test süreci, üretimi ve yapılan teslimatlarla ilgili son gelişmeleri sizden öğrenebilir miyiz?

Cüneyt KENGER: KTJ-1750 gerçekten büyük bir başarı hikayesi bizim için. Aslında Türk havacılık tarihinde de önemli bir başarı hikayesi oldu. Şöyle ki tasarımının başlamasından itibaren, uçuşa kadar geçen süre yaklaşık 1,5-2 yıl. Teknik olarak kayda değer çok üstün özelliklere sahip. Çok yüksek bir itkiye sahip ve bu itkiyi çok düşük bir ebatta verebiliyor. Bu neden önemli, motor küçük olduğu zaman füzeniz de küçük olabiliyor. Füzeniz küçük olduğu zaman aerodinamik sürükleme kuvvetleri de düşük olabiliyor ve füze, çok çevik bir füze haline geliyor. Motorunuz büyükse, füzenizde büyük oluyor. Bu sefer performanstan kaybediyorsunuz. KTJ-1750 bu anlamda gerçekten çok özel bir motor. Çok küçük olmasına rağmen çok yüksek itki verebiliyor. Demin bahsettiğim gibi bir 1,5-2 yılda bu motorun geliştirmesini büyük oranda tamamladık. Büyük oranda diyorum çünkü biraz önce sizin de bahsettiğiniz gibi ilk uçuşunu başarıyla tamamlamış bulunuyor. Geliştirme faaliyetleri devam ediyor ancak büyük oranda kendisini ispatladı. Bundan sonraki dönemde bazı ilave irtifa testleri, performans testleri, kalifikasyon için gerekli özel testler yürüteceğiz. Bunların bir kısmını zaten yaptık. Su alım testi, sıcak operasyon testleri, soğuk operasyon testleri oluyor. Jet motorlarının geliştirilmesi esnasında uygulamak zorunda olduğumuz, oldukça meşakkatli bir kalifikasyon süreci var. Bunların hepsini motora uyguluyoruz. Büyük bir kısmını tamamladık.

KTJ-1750’de de büyük bir kısmı tamamladı. Çok az bir testimiz kaldı. KTJ-3200 de ise bütünüyle tamamlandı,

Bunların üretiminden de biraz bahsetmek isterim. Kale Arge olarak biz motorlarımızın geliştirmesini ve prototip üretimlerini Kale Arge içerisinde yaptıktan sonra kardeş şirketimiz olan Kale Havacılık bünyesinde seri üretimlerini gerçekleştiriyoruz. Örneğin KTJ-3200’ün seri üretimleri şu an Kale Havacılık tarafından yapılıyor. Daha sonra parçaların, Kale Arge’de montajı yapıldıktan, motorlarımızı test ediyor ve sonrasında müşterimize teslim ediyoruz. KTJ-1750’de de geliştirme aşaması tamamen bittikten sonra, aynı yöntemle seri üretim süreci gerçekleştirilecek.

Defence Turkey: KTJ-1750 özelinde, dünya pazarına baktığınız zaman nasıl bir potansiyel görüyorsunuz?

Cüneyt KENGER: Sayı olarak, füze pazarına baktığımız zaman bu alanda özellikle bu itkiye sahip motorlara çok büyük bir ihtiyaç olduğunu görüyor hem yurt içinden hem de yurt dışından çok sayıda siparişler almayı bekliyoruz. Bu motorlara biraz önce de bahsettiğim gibi yurtdışından çok fazla ilgi var. Satış hacminin çok yüksek olacağını öngörüyoruz.

KENGER: “KTJ-3200 tamamen seri üretime hazır hale geldi.”

Defence Turkey: Bu fuarda ayrıca SOM ve ATMACA füzelerine de güç verecek KTJ-3200 Motorlarını da sergiliyorsunuz. Sizin açınızdan çalışmalar tamamlanmış durumda, seri üretim süreci de düşük ölçekli olarak başladı. Önümüzdeki 1-2 yıl içinde ciddi sayılarda bir motorun seri üretimi planlanıyor. KTJ-3200 özelinde seri üretim süreci nasıl ilerleyecek? Üretim kapasiteniz ve altyapınızda yeni yatırım veya kapasite artışı planlanıyor mu?

Cüneyt KENGER: Motorlarımız geliştirme aşamasındayken, Kale Arge’nin üretim kapasitesi gayet yeterli oluyor. Ancak seri üretime geçtikten sonra kardeş şirketimiz olan ve kapasitesi bize göre çok daha yüksek olan Kale Havacılık şirketimizde bütün parçaların seri üretimleri yapılıyor. Bununla ilgili kapasite halihazırda, Kale Havacılık şirketimizde var olduğu için çok fazla bir genişlemeye ihtiyacı duymuyoruz. Yatırım anlamında da yatırımlarımız hazır olduğu için ilave yatırımlara da pek ihtiyaç duymuyoruz.

KTJ-3200 seri üretime başladı ama paralelinde üretim hattının kalifikasyonu da yapılıyor. Bu kalifikasyon işlemi bitmek üzere. Biraz önce de bahsettiğim gibi bu üretimler, zaten dünyanın önde gelen havacılık şirketlerine parça imal eden Kale Havacılık şirketimizin kalite şemsiyesi altında yapılıyor. Dolayısıyla üretim hat kalifikasyonu bizim için çok zor bir süreç olmadı. Tabii yine de yoğun bir faaliyet yürütülüyor. Bütün parçaların tek tek First Article Inspection (FAI) dediğimiz ilk ürünlerin kalite kalifikasyonu, her parça için ayrı ayrı yapılıyor. Bunlar tamamlandı ve KTJ-3200 tamamen seri üretime hazır hale geldi.

Defence Turkey: Kale Arge’nin kendi öz kaynaklarıyla başlattığı bir diğer turbojet motor projesi de KTJ-3700, Geçtiğimiz haftalarda tanıtım filmini de yayınladınız ve ürünle ilgili teknik özelliklerde ilk kez kamuoyuyla paylaşıldı. KTJ-3700 TJ Motoru Geliştirme Projesi kapsamında bugüne kadar geride bırakılan aşamalar ve test süreçleri ile ilgili neler söylemek istersiniz? Kale Arge Tuzla Geliştirme ve Test Merkezi yerleşkesinde yaklaşık 2.000 metrekarelik bir kapalı alana kurulan ve Türkiye’de tek olan İrtifa Test Sisteminde KTJ-3700 ve ARAT gibi daha büyük itkili motorların testleri için ne gibi iyileştirmeler yapılmakta?

Cüneyt KENGER: KTJ-3700, KTJ-3200’e göre itkisi daha fazla olan bir motor, 3700 Newton itki verebiliyor. İki motorun gereksinimleri arasında bazı farklar var. KTJ-3200’ün havada başlatma ve uçuş gereksinimleri, uçuş zarfı ile KTJ-3700’den beklenenler farklı. Dolayısıyla sadece motoru geliştirmek yetmiyor. Benzer şekilde ARAT projesinde de başlatma zarfı ve çalışma zarfı çok daha geniş olduğu için burada test sistemimizi de elden geçirmemiz gerekiyordu. Daha farklı şartlara cevap verebilecek hale getirmemiz gerekiyordu. Bunlar da halihazırda yapılıyor. Yaklaşık altı ay içerisinde bunlar da tamamlanacak. Bu motorlarımızdan beklenen irtifa zarfı ve hız (mach) zarfını da tamamen test edebilir hale geleceğiz.

KENGER: “Endüstrileşme aşamasında ülkemizdeki firmalara, geliştirdiğimiz parçaların imalatını yaptırıyoruz. Edindiğimiz bilgi birikimi paydaşlarımızla paylaşıyoruz.”

Defence Turkey: Kale Arge’nin bugün gelinen noktada, TJ motor geliştirme, test ve üretim konusunda dışarıya veya herhangi bir firmaya bağımlı olmayan bir şirkete dönüştüğünü görüyoruz. Şirkete ITAR-Free kabiliyeti sağlayan söz konusu yetkinliğin ihracat pazarındaki önemi üzerine bize neler söyleyebilirsiniz? Bu bağlamda Kale Arge’nin devam eden ihracat faaliyetleri ve beklentileri hakkında bilgi alabilir miyiz?

Cüneyt KENGER: İhracat kısıtlaması olmayan bir ürün, jet motoru anlamında gerçekten çok kıymetli. Çünkü dünyanın önde gelen füze üreticileri bile sadece motorlarının ihracat kısıtlamasına takılmasından dolayı satışlarında, kısıtlı olmak zorunda kalıyorlar. Bizim motorumuz da ihracat kısıtlaması bulunmadığı için bu anlamda satış potansiyelimiz tabii ülkemizin öngördüğü kısıtlamalar dahilinde çok avantajlı durumdayız. Bu motorun bütün parçaları kendimiz tarafından geliştirildiği için ve üretimini de kendimiz yaptığımız için esasında Türk havacılık sanayiinde de çok büyük bir kabiliyet kazandırmış olduk. Modelimiz şöyle oldu biz kendi içimizde Kale olarak bu parçaları geliştirmeye başladık ama şimdi endüstrileştirme aşamasında yine yerli şirketlerimize bu parçaları transfer etmekteyiz. Yani artık her parçayı kendimiz yapmıyoruz. Türkiye'deki diğer firmalara da bu parçaların imalatını yaptırtıyoruz. O anlamda, edindiğimiz bilgi birikimini de eko-sistemimizdeki paydaşlarımızla paylaşmış oluyoruz.

KENGER: “Füzeler için Turbofan motorları geliştirmeyi planlıyoruz.”

Defence Turkey: Kale Arge için geleceğe yönelik olarak teknolojik kazanımları arttırmak, yeni teknolojileri ülkemize kazandırmak için önünüzde nasıl bir yol haritanız var? Bundan sonraki 10 yıllık süreçte, Kale Arge hangi hedeflere odaklanacak, üzerine yoğunlaştığız ana kabiliyet/aktivite alanları neler olacak? Yol haritanızda, füzelerin ihtiyacı için Turbofan Motoru geliştirme gibi bir hedefiniz var mı?

Cüneyt KENGER: Şunu belirtmek isterim ki, 2012 yılında Kale Grubu olarak, jet motoru serüvenine başladığımız ilk günden itibaren, stratejik bir yol haritası çalışması yapılmıştı. Bu yol haritasında önce füzelere yönelik küçük turbojet motorlar, daha sonra daha ileri seviyede, daha verimli git gide gücü artan turbojet motorlar ve ondan sonra da yine küçük turbofan veya turboprop motorlar veya turboşaft motorlar, stratejik yol haritasında yer alıyordu. En nihayetinde ise büyük turbofan motorlar vardı. Şimdi yaklaşık 10-11 yıl önce çizilen bu stratejik yol haritasında aslında emin adımlarla ilerlediğimizi görüyoruz. An itibariyle üç motorumuz var. Bunların üçü de turbojet ama yakın bir gelecekte yine füze sistemlerine yönelik küçük bir turbofan motorunun geliştirme çalışmalarına başlama ihtimalimiz var. Bunu ifade edebilirim.

Defence Turkey: Cüneyt Bey, son olarak okuyucularımıza iletmek istediğiniz herhangi bir mesaj var mı?

Cüneyt KENGER: Yaklaşık 30 yıldır uçak motorları konusunda çalışıyorum. Türkiye'nin bu süre zarfında, hem Kale şirketlerimizle hem de Türkiye'deki kıymetli diğer şirketlerimizin katkılarıyla geldiği noktayı görmek çok gurur verici. Motor konusunda da Türkiye olarak emin adımlarla ilerliyoruz. Fuarlarda da ürünlerimizin, artık sistem olarak gördüğü ilgi bizleri çok memnun ediyor. Geçmiş dönemde yabancı sistemlerin alt parçalarının imalatına aday olurduk ama şimdi artık sistem sahibi, ürün sahibi olarak buralarda bulunuyoruz ve gördüğümüz ilgi hakikaten çok gurur verici.