TİM verilerine göre Türk Savunma ve Havacılık Sanayi Kasım 2020’de ABD$191.547 Milyon tutarında savunma ve havacılık ihracatı gerçekleştirmiştir. Bu rakam 2019 Kasım ayı için açıklanan ABD$360.283 Milyon tutarına kıyasla yaklaşık %46,8, ABD$287.184 Milyon’luk (geçen ay ABD$287.973 Milyon olarak hesaplanmıştı) Ekim ayı ihracatına kıyasla da yaklaşık %33’lük bir düşüşü temsil etmektedir.  Bu ihracat değeri ile Türk Savunma ve Havacılık Sanayi ihracatta en çok düşüş yaşayan sektör oldu, onu-%40.9 ile Fındık ve Mamülleri ve -%24 ile Çimento, Cam Seramik ve Toprak Ürünleri sektörleri takip etti. Diğer yandan savunma ve havacılık ihracatında yıllık bazdaki düşüş ise %18,4 olarak gerçekleşmiştir. TİM verilerine göre Ocak-Kasım 2019 döneminde 11 aylık ihracat tutarı ABD$2.452 Milyar seviyesinde gerçekleşmişken Ocak-Kasım 2020 döneminde bu rakam ABD$2 Milyar olarak hesaplanmıştır.

Ancak TİM verilerine göre ihracatta gelir düşerken ihraç edilen ürünlerin toplam ağırlığında istikrarlı bir şekilde artış görülmekte. Buna göre Ekim 2020’de ihraç edilen savunma ve havacılık ürünlerinin toplam ağırlığı 4.412 ton iken Kasım ayında bu değer 4.813 ton olarak hesaplanmıştır. 2019 Kasım ayında ihraç edilen savunma ve havacılık ürünlerinin toplam ağırlığı ise 3.691 ton olarak açıklanmıştı. Buna göre ihraç edilen ürünlerin toplam ağırlığında Kasım ayında geçen yıla kıyasla %30,4’lük bir artış yaşanmıştır. 11 aylık döneme baktığımızda ise 2019 yılına kıyasla %3.7’lik bir artış görülmektedir. TİM verilerine göre 1 Ocak- 30 Kasım 2019 döneminde toplamda 39.160 ton ağırlığında savunma ve havacılık ürünü ihracatı yapılırken 2020 yılında aynı dönemde bu değer yaklaşık 40.606 ton olarak hesaplanmıştır.

Türk Savunma ve Havacılık Sanayi’nin 2020 yılının ilk 11 ayında gerçekleştirdiği ABD$2 Milyar değerindeki toplam ihracatın aylık dağılımına bir baktığımızda; Ocak ayında ABD$166.853 Milyon, Şubat’ta ABD$173,864 Milyon, Mart’ta ABD$141.696 Milyon, Nisan’da ABD$160.663 Milyon, Mayıs’ta ABD$112.402 Milyon, Haziran’da ABD$167.259 Milyon, Temmuz’da ABD$139.608 Milyon, Ağustos’ta ABD$177.409 Milyon, Eylül ayında ABD$281.551 Milyon, Ekim ayında ABD$287.184 Milyon ve Kasım ayında ABD$191.547 Milyon tutarında savunma ve havacılık sanayi ürünü ihracatı gerçekleştirildiğini görmekteyiz. Bu rakamları 2019 yılındaki performansla kıyasladığımızda COVID-19 nedeniyle özellikle Mart ayından itibaren (2019 Mart rakamı ABD$282.600 Milyon) satışlarda ciddi bir düşüş yaşandığı, Ağustos ayından itibaren 3 aylık periyodda ihracatta 2019 rakamlarını da geride bırakan ölçüde (sırasıyla ABD$175.315 Milyon, ABD$156.463 Milyon ve ABD$258.091 Milyon) ciddi bir ivme yaşanmaya başladığını ancak Kasım ayında beklentinin aksine COVID-19 salgının da etkisi ile kayda değer bir düşüş yaşandığını görüyoruz. Umarız aralık ayında savunma ihracatı yeniden artış trendine girer ve bu yılı ABD$2.5 Milyar seviyelerinde kapatmak mümkün olur. TİM verilerine göre sektör 2019 yılında yaklaşık ABD$2.741 Milyar tutarında ihracat gerçekleştirmişti.

COVID-19’a rağmen Savunma ve havacılık sanayi firmalarımızın son günlerde bir dizi ihracat anlaşmasına imza atmış olması önümüzdeki dönem için savunma ve havacılık ürünleri ihracatındaki artış potansiyelini gözler önüne sermektedir. Bu çerçevede Simsoft Firması geçtiğimiz Eylül ayında adı açıklanmayan bir Uzak Doğu ülkesi ile hava savunma silah sistemi simülatörü geliştirilmesi konusunda anlaşma imzalarken, Otokar ise Ekim ayı içinde ve Kasım ayı başlarında yaptığı açıklamalarla adı açıklanmayan Afrika ülkeleriyle ARMA 8x8 ve COBRA-II TTZA satışına yönelik yaklaşık ABD$110 Milyon ve COBRA-II TTZA satışına yönelik olarak da ABD$25 Milyon değerinde olmak üzere iki ayrı sözleşme imzaladığını duyurmuştur. Bir diğer zırhlı araç üreticisi Katmerciler Firması Eylül ayı içinde adı açıklanmayan bir ülkeye ABD$3.25 Milyon değerinde güvenlik aracı ihracatı gerçekleştirmiştir. Firma daha önce 2020 yılı sonuna kadarki ihracat geliri hedefini ABD$45 Milyon olarak açıklamıştı. Aselsan ise Kasım ayı başlarında adı açıklanmayan uluslararası bir müşteri ile bir savunma sistemi çözümünün ihracatı ile ilgili olarak toplam bedeli Euro118 milyon tutarında bir ihracat sözleşmesine imza atmıştır. Diğer yandan artık ürün bazlı ihracattan, yüksek katma değer yaratan özgün tasarım ve üretim platform bazlı ihracata (ki bugünlerde artık adı açıklanmayan bir ülkeye paket halinde [Kamu güvenliği, siber güvenlik, araç takip sistemleri gibi alt birimlerden oluşan komple bir paket] ihracat gündemdedir), geçildiğinden tek kalemde yüklü ihracat rakamlarına ulaşılabilmektedir.

TİM ihracat verilerini incelediğimizde Türk Savunma ve Havacılık Sanayi tarafından 1 Ocak 2020 – 30 Kasım 2020 tarihleri arasında en yüksek ihracatın gerçekleştirildiği ilk 15 ülke şunlardır; ABD (ABD$688.093 Milyon), Azerbaycan (ABD$255.650 Milyon), BAE (ABD$188.203 Milyon), Almanya (ABD$144.504 Milyon), Hindistan (ABD$127.254 Milyon), Umman (ABD$74.449 Milyon), Katar (ABD$43.561 Milyon), Hollanda (ABD$39.361 Milyon), Birleşik Krallık (ABD$38.025 Milyon), Endonezya (ABD$27.590 Milyon), Bahreyn (ABD$25.503 Milyon), Rusya (ABD$25.339 Milyon), Polonya (ABD$22.650 Milyon), Pakistan (ABD$20.925 Milyon) ve Fransa (ABD$20.818 Milyon).

Önceki ay olduğu gibi Kasım ayında da en çok ihracat gerçekleştirilen ilk 15 ülke arasında Azerbaycan ikinci sıradaki yerini korudu. Dağlık Karabağ’ı işgal eden Ermenistan güçlerine karşı başlatılan ve 9 Kasım 2020 tarihinde, Rusya Devlet Başkanı Vladimir PUTIN'in arabuluculuğu ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham ALİYEV ile Ermenistan Başbakanı Nikol PAŞINYAN tarafından imzalanan Ateşkes Antlaşması ile 10 Kasım 2020 tarihinde çatışmalara son verilen Dağlık Karabağ bölgesindeki harekât nedeniyle Azerbaycan Türkiye’den savunma ve havacılık ürünü tedarikini hızlandırmıştı. Kardeş ülke Azerbaycan’a Aralık ayında da savunma ve havacılık sanayi ürünü ihracatına devam edilmesi bekleniyor. Ancak, TİM verilerine göre Kasım ayında Azerbaycan’a yaklaşık ABD$31.415 Milyon ihracat gerçekleştirilmiş olup bu rakam Ekim ayında gerçekleştirilen ABD$101.209 Milyon değerindeki ihracata kıyasla %69’luk bir düşüşü temsil etmektedir. Ekim ayında Azerbaycan’a gerçekleştirilen ABD$101.209 Milyon değerindeki ihracat aylık bazdaki toplam ihracatın yaklaşık %36’sına denk gelirken, Kasım ayında gerçekleştirilen ABD$31.415 Milyon tutarındaki ihracat aylık bazdaki toplam ihracatın yaklaşık %16,5’ine, ABD$255.650 Milyon değerindeki ilk 11 aylık ihracat tutarı ise yıllık bazdaki toplam ihracatın %12.5’ine tekabül etmektedir. 27 Eylül 2020 tarihinde Ermenistan’ın Azerbaycan’a saldırmasıyla başlayan çatışmalarda Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri BAYRAKTAR TB2-S SİHA’lar, MAM-L ve MAM-C Akıllı Mühimmatlar, Lazer Güdüm Kitleri ve topçu roketleri gibi Türk Savunma ve Havacılık Sanayi firmalarınca üretilen silah sistemlerinin de desteğiyle Ermeni güçlerine darbe üstüne darbe vurmuştur. BAE’ne gerçekleştirilen ABD$188.203 Milyon tutarındaki ihracatta aslan payını Otokar’ın RABDAN 8x8 ZMA Projesini oluşturduğunu ve Endonezya’ya gerçekleştirilen ABD$27.590 Milyon tutarındaki satışın/teslimatın FNSS ürünü KAPLAN MT Orta Tank ve Aselsan ürünü ZARGANA Torpido Karıştırma ve Aldatma Sistemi ve ZOKA Akustik Torpido Karşı Tedbir Karıştırıcı ve Aldatıcıların (Tip 209/1400 Sınıfı Denizaltılarda kullanılacak ZOKA efektörleri geçtiğimiz Ekim ayında Endonezya’ya ulaşmıştır) teslimatından kaynaklandığını değerlendirirken, Rusya Federasyonu’na ABD$25.339 Milyon tutarındaki savunma ve havacılık ürünü ihracatının neleri kapsadığını doğrusu merak etmekteyim.

TİM ihracat verilerinde dikkatimi çeken bir diğer husus ise Pakistan’a yapılan savunma ve havacılık ürünü ihracatında JİNNAH Sınıfı Korvet sözleşmesine rağmen (ki iki geminin inşa faaliyetlerine başlanmış durumda) kayda değer bir artışın yaşanmamış olması. Pakistan’a 2020 Ağustos ayında ABD$405.04 Bin tutarında ihracat yapılırken, Ocak-Ağustos döneminde toplam ihracat tutarı ABD$15.964 Milyon, Eylül ayında ABD$2.965 Milyon ihracat yapılırken Ocak-Eylül döneminde ABD$18.930 Milyon ve Ekim ayında ABD$1.275 Milyon (2019 Ekim ayında ABD$33.501 Milyon) iken Ocak-Ekim döneminde ABD$20.205 Milyon (2019 yılında aynı dönemde bu değer ABD$34.935 Milyon olarak gerçekleştiğinden %42,16’lık bir düşüşü temsil etmektedir) ihracat gerçekleştirilmiştir. Pakistan’a Kasım ayında yapılan savunma ve havacılık ürünü ihracatının bedeli ise ABD$719.91 Bin olarak hesaplanmıştır. Burada verilen ihracat rakamlarının STM tarafından yürütülen AGOSTA-90B Denizaltı Yarı Ömür Modernizasyonu ve bu proje altında Pakistan Deniz Kuvvetleri’ne teslimatı yapılan Türk Savunma ve Havacılık Sanayi firmalarının ürünlerinin teslimatı ve Aselsan’ın ayrı sözleşmeler altında farklı platformlar için teslim edeceği ALPER LPI Radarı ve ARES-2NCL Extended EDT/ESM Sistemi siparişlerinden kaynaklandığını değerlendiriyorum.

Türk Savunma ve Havacılık Sektörünün 2020 yılının 11 aylık döneminde gerçekleştirdiği ABD$2 Milyar tutarındaki ihracatın ülke grupları bazındaki kırılıma baktığımızda karşımıza şöyle bir tablo çıkmaktadır: Afrika Ülkeleri ABD$41.092 Milyon (2019’a kıyasla -%44.3 düşüş), AB Ülkeleri ABD$320.751 (2019’a kıyasla -%38.7 düşüş), Bağımsız Devletler Topluluğu ABD$313.168 Milyon (2019’a kıyasla %68.6 artış), Diğer Amerikan Ülkeleri ABD$28.789 Milyon (2019’a kıyasla %264.3 artış), Diğer Asya Ülkeleri ABD$152.307 Milyon (2019’a kıyasla %74.3 artış), Diğer Avrupa Ülkeleri ABD$12.972 Milyon (2019’a kıyasla -%65.9 düşüş), Diğer Ülkeler ABD$21 Bin (2019’a kıyasla -%4.8 düşüş), Kuzey Amerika Serbest Ticaret ABD$705.954 Milyon (2019’a kıyasla -%8.5 düşüş), Okyanusya Ülkeleri ABD$5.577 Milyon (2019’a kıyasla -%4.5 düşüş), Ortadoğu Ülkeleri ABD$356.887 Milyon (2019’a kıyasla -%45.2 düşüş), Uzak Doğu Ülkeleri ABD$59.840 Milyon (2019’a kıyasla %29.4 artış) ve Serbest Bölgeler ABD$2.678 Milyon (2019’a kıyasla -%95.7 düşüş).