2019 yılında gerek ciro, gerekse ihracat rakamları açısından yeni rekorlara imza atan Türk Savunma ve Havacılık Sanayi, maalesef 2020 yılında günlük hayatımızı olduğu kadar iş dünyasını da çok derinden etkileyen COVID-19 salgın hastalığı nedeniyle özellikle Mart ayından itibaren ürün ihracatında ciddi bir düşüş yaşamış, Ağustos ayından itibaren 3 aylık periyodda ihracatta 2019 rakamlarını da geride bırakan ölçüde (sırasıyla ABD$177.409 Milyon, ABD$281.551 Milyon ve ABD$287.184 Milyon) ciddi bir ivme yaşanmaya başlamışsa da, COVID-19 salgın hastalığının ikinci dalgasının hissedilmeye başlandığı Kasım ayında yurt dışı satışlarda yine ciddi bir düşüş yaşanmıştır. Ancak Aralık ayında yeniden artış trendini yakalayan sektör, savunma ve havacılık ürünleri ihracatını önceki aya kıyasla yaklaşık %46 oranında artırmayı (yine de Aralık 2019’a kıyasla ise 3.1% düşüş yaşanmıştır) başarmıştır.

Sonuç olarak Türkiye İhracatçılar Meclisi TİM verilerine göre Türk Savunma ve Havacılık Sanayi 2020 Aralık ayında ABD$279.512 Milyon, 1 Ocak 2020 – 31 Aralık 2020 tarihleri arasında ise yıllık bazda ABD$2.279,027 Milyar tutarında ihracat gerçekleştirmiştir. Bu veri ışığında 2020 yılında savunma ve havacılık ürünleri ihracatında 2019 yılına kıyasla 16.8%’lik bir düşüş kaydedilmiştir. Aralık ayında yakalanan ihracat artışının 2021 Ocak ayında da devam edip etmeyeceği merak konusu. TİM verilerine göre Türk Savunma ve Havacılık Sanayi 2019 yılında dünya genelinde 164 ülkeye yaklaşık ABD$2.740,144 Milyar tutarında (2018’e kıyasla %34.6 artış kaydedilmişti) ihracat gerçekleştirmişti ve ihracat rakamının 2020’de ABD$3.2 Milyar’a ulaşması bekleniyordu.

5 Ocak 2021 günü Türkiye’nin 2020 Yılı Dış Ticaret rakamlarını açıklayan Ticaret Bakanı Ruhsar PEKCAN, 2020 yılının ihracatta tarihi bir rekorla kapandığına dikkat çekmiştir. Her ne kadar Aralık ayında Türkiye’nin genel ihracatı 2019’un aynı ayına göre %16 artışla 17.843,802 Milyar (tüm zamanların en yüksek aylık ihracat rakamı) olarak gerçekleşmişse de 1 Ocak 2020 – 31 Aralık 2020 tarihleri arasında genel ihracatta 6.3%’lük bir düşüş kaydedilmiştir. TİM verilerine göre Türkiye’nin 2019 yılı ihracatı ABD$180.832,722 Milyar, 2020 ihracatı ise ABD$169.514,167 Milyar olarak gerçekleşmiştir.

Türk Savunma ve Havacılık Sanayi’nin 2020 yılında gerçekleştirdiği ABD$2.279,027 Milyar değerindeki toplam ihracatın aylık dağılımına bir baktığımızda; Ocak ayında ABD$166.851 Milyon, Şubat’ta ABD$173,864 Milyon, Mart’ta ABD$141.494 Milyon, Nisan’da ABD$160.660 Milyon, Mayıs’ta ABD$112.402 Milyon, Haziran’da ABD$167.259 Milyon, Temmuz’da ABD$139.475 Milyon, Ağustos’ta ABD$177.409 Milyon, Eylül ayında ABD$281.551 Milyon, Ekim ayında ABD$287.184 Milyon, Kasım ayında ABD$191.366 Milyon ve Aralık ayında ABD$279.512 Milyon tutarında savunma ve havacılık sanayi ürünü ihracatı gerçekleştirildiğini görmekteyiz.

Ancak TİM verilerine göre ihracatta gelir düşerken ihraç edilen ürünlerin toplam ağırlığında istikrarlı bir şekilde artış görülmektedir. Buna göre 2020 Ekim ayında ihraç edilen savunma ve havacılık ürünlerinin toplam ağırlığı 4.412 ton iken Kasım ayında bu değer 4.813 ton, Aralık ayında ise yaklaşık 6.954 ton olarak hesaplanmıştır. 2019 Aralık ayında ihraç edilen savunma ve havacılık ürünlerinin toplam ağırlığı ise 4.713 ton olarak açıklanmıştı. Buna göre ihraç edilen ürünlerin toplam ağırlığında Aralık ayında geçen yıla kıyasla %47.5’lik bir artış yaşanmıştır. TİM verilerine göre 1 Ocak - 31 Aralık 2019 döneminde toplamda yaklaşık 43.873.000kg ağırlığında savunma ve havacılık ürünü ihracatı yapılırken 2020 yılında aynı dönemde bu değer yaklaşık 47.544.000kg olarak hesaplanmıştır. Buna göre ihraç edilen ürünlerin toplam ağırlığında 2020 yılında geçen yıla kıyasla %8.4’lük bir artış yaşanmıştır. Bu veriler ışığında 2019 yılı için ihracatın kg/ABD$ değeri ABD$62.46 (2019 yılında ABD$330 Milyon ihracat gerçekleştiren Aselsan’ın ihracat kg değeri ABD$1.500 olarak açıklanmıştı) olarak gerçekleşirken, 2020 yılında bu değer yaklaşık ABD$48 olarak kaydedilmiştir.

Diğer yandan COVID-19’a rağmen Savunma ve havacılık sanayi firmalarımızın 2020 yılı içinde meyvelerinin 2021 yılından itibaren alınmaya başlayacağı bir dizi ihracat anlaşmasına imza atmış olması önümüzdeki dönem için savunma ve havacılık ürünleri ihracatındaki artış potansiyelini gözler önüne sermektedir.

Bu çerçevede örneğin TAİS Tersanesi’nin de taraf olduğu Hindistan Deniz Kuvvetleri için 5 adet 45,000 tonluk Filo Destek Tankeri (FSV)’nin yurtiçinde inşasını öngören ABD$2,3 Milyar değerindeki 9 yıllık takvime sahip Proje sözleşmesi Hindistan Savunma Bakanlığı’ndan gerekli izinler geldikten sonra HSL tarafından Şubat 2020’de imzalanmıştır. TAİS, uluslararası ihalede yerel ortağı Hindustan Shipyard Limited (HSL) Tersanesi Mayıs 2019’da ipi göğüsleyen taraf olmuş ancak sözleşmenin imzalanması, Cumhurbaşkanı ERDOĞAN’ın uluslararası mecralarda Keşmir sorununu mükerrer şekilde dile getirmesinden ötürü askıya alınmıştı. 2020 Eylül ayı içinde adı açıklanmayan bir ülkeye ABD$3.25 Milyon değerinde güvenlik aracı ihracatı gerçekleştirmiş olan Katmerciler Firması, Kenya Ordusu’na 118 adet HIZIR MRAP teslimatına hazırlanmaktadır. Ocak ayı içinde Katmerciler Firması’ndan 118 adet HIZIR 4x4 MRAP Aracı tedarikini planladıklarını açıklayan Kenya Savunma Kuvvetleri Sözcüsü Albay Zipporah KIOKO, alımın Türkiye İhracat Kredi Bankası (Türk Eximbank) kanalıyla gerçekleştirileceğini ifade etmişti. Kenya’nın ulusal gazetelerinden “The Star” ise söz konusu alımın maliyetini yaklaşık 7.7 Milyar Kenya şilini (TL518 Milyon yaklaşık ABD$73 Milyon) olarak hesaplamıştı. Simsoft Firması 2020 Eylül ayında adı açıklanmayan bir Uzak Doğu ülkesi ile hava savunma silah sistemi simülatörü geliştirilmesi konusunda anlaşma imzalarken, Otokar ise adı açıklanmayan Afrika ülkeleri ile COBRA II,  ARMA 8x8 ZMA ve taktik tekerlekli zırhlı araç satışı için Ekim 2020’de ABD$110 Milyon ve Kasım 2020 başında da ABD$25 Milyon değerinde iki ayrı sözleşme imzalamıştı. 2020 yılında 6 yeni ülkeye daha ihracat gerçekleştirerek kullanıcısı olan ülke sayısını 70’e çıkaran Aselsan 7 Kasım 2020 tarihinde uluslararası bir müşteri ile tipi açıklanmayan bir savunma sistemi çözümünün ihracatı ile ilgili olarak ABD$118 Milyon tutarında bir ihracat sözleşmesine imza atmış ayrıca yine Kasım ayı içinde uluslararası bir müşteri ile Elektro-optik ve Haberleşme Sistemleri ihracatı ile ilgili toplam bedeli ABD$38,822 Milyon tutarında üç satış sözleşmesi imzalamıştır. Sözleşmeler altında teslimatların 2021-2022 yıllarında gerçekleştirileceği kaydedilmiştir. COVID-19 kısıtlamalarına rağmen 2020 yılı içerisinde FNSS ile Filipinler Savunma Bakanlığı arasında imzalanan iki proje resmi olarak yürürlüğe girdi. Bu bağlamda FNSS, Filipinler Ordusu’na 2022 yılına kadar stabilize insanlı silah kulesi sistemleri  ve 2023 yılına kadar AZMİM araçları ile gerekli lojistik destek hizmetlerini sağlayacak.

ABD$279.512 Milyon tutarında savunma ve havacılık sanayi ürünü ihracatının gerçekleştirildiği Aralık 2020’de kamuoyuna yansıyan ihracat sözleşmelerinin mali boyutu birkaç Milyar Dolar seviyesine ulaşmıştır. Bu kapsamda örneğin TC Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanı İsmail DEMİR Başkanlığındaki Türk heyetinin Ukrayna’ya gerçekleştirdiği resmi ziyaret kapsamında 14 Aralık 2020 günü Ukrayna ve Türkiye arasında ADA Sınıfı Korvet ve Baykar Savunma ürünü SİHA'lar için üretim ve teknoloji paylaşımı alanında bir dizi anlaşma imzalanmıştır. Mali değerinin ABD$2 Milyarı bulacağını değerlendirdiğim anlaşmalar  12 Yer kontrol İstasyonu ile birlikte 48 adet Bayraktar TB2 SİHA (Ocak 2019’da imzalanan ABD$69 Milyon değerindeki ilk anlaşma 6 adet SİHA ve 3 YKİ ile gerekli sayıda mühimmat satışını kapsamaktaydı) ile 4 adet ADA Sınıfı Korvet (daha önce Pakistan ile 4 JINNAH Sınıfı satışı imzalanan sözleşmenin mali boyutu ABD$1.5 Milyar olarak açıklanmıştı) ihracatını kapsamaktadır. Gemiler (ilki Türkiye’de) ve SİHA’ların bir bölümü Ukrayna’da üretilecektir. Anadolu Ajansı tarafından 22 Aralık 2020 günü yapılan bir haberde ADA Sınıfı Korvetlerin Ukrayna’nın Nikolayev şehrindeki Ocean Tersanesi (PJSC Mykolaiv Shipyard Ocean)’nde inşa edileceğine dikkat çekmiştir. Savunma Sanayii Başkanı İsmail DEMİR, 24 Aralık 2020 tarihinde sosyal medya hesabında yaptığı bir paylaşım ile 2020 yılı son günlerinde Türk Savunma ve Havacılık Sanayi tarafından Tunus’a önemli ihracatlar gerçekleştirildiğine dikkat çekmiş ve “Başkanlığımız koordinasyonunda 5 firmamız toplam ABD$150 Milyon tutarında ihracata imza attı,” ifadesini kullanmıştır. Başkan DEMİR anlaşmayla ilgili olarak; TUSAŞ’ın ANKA-S İnsansız Hava Araçlarının, BMC’nin KİRPİ ve Nurol Makina’nın EJDER YALÇIN zırhlı araçlarının, Katmerciler tank taşıyıcı ve tanker gibi çeşitli araçlarının ve Aselsan elektro-optik sistemlerinin Tunus güvenlik güçlerinin hizmetinde olacağını açıkladı. Basına yansıyan bilgilere göre Tunus’a 100 KİRPİ, 9 VURAN, 71 EJDER YALÇIN ve 6 ANKA İHA satışı gerçekleşmiştir.

Savunma ve havacılık ürünleri ihracatında 2020 yılının kapanışını Türk Savunma ve Havacılık Sanayi Sektörünün Amiral gemisi Aselsan yapmıştır. Aselsan, 31 Aralık 2020 tarihinde KAP’a gönderdiği açıklama ile uluslararası bir müşterisi ile komuta ve kontrol sistemi, anti-tank füze fırlatma sistemleri, ataletsel seyrüsefer sistemleri ve atış yeri tespit sistemlerinin ihracatı ile ilgili olarak, toplam bedeli ABD$38.266.780, Milyon tutarında bir yurt dışı satış sözleşmesi imzaladığını duyurmuştur. Bu arada Aselsan Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Prof. Dr. Haluk GÖRGÜN, 22 Ocak 2021 günü Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) Bursa Şubesi tarafından, video konferans yöntemiyle gerçekleştirilen “Müstakil Düşünceler Toplantısı”nda Aselsan’ın 2019’da yaklaşık ABD$2.3 Milyar ciro ve ABD$331 Milyon tutarında ihracat gerçekleştirdiğini anımsatarak, "Şu ana kadar 70 ülkeye ihracat yaptık. Aselsan 2020 yılında, COVID-19’a rağmen ABD$450 Milyon’un üzerinde ihracat sözleşmesi imzaladı. Normalleşmeyle birlikte gelecek yıllarda bu rakam daha da artacaktır. Bizim gibi firmalar için ihracat seviyesi tatmin edici değil. Her ürünümüz Ordumuzda kullanılıyor,” diye konuşmuştu.

TİM ihracat verilerini incelediğimizde Türk Savunma ve Havacılık Sanayi tarafından 1 Ocak 2020 – 31 Aralık 2020 tarihleri arasında en yüksek ihracatın gerçekleştirildiği ilk 15 ülke şunlardır; ABD (ABD$784.227 Milyon), Azerbaycan (ABD$260.839 Milyon), BAE (ABD$200.280 Milyon), Almanya (ABD$157.686 Milyon), Hindistan (ABD$127.267 Milyon), Umman (ABD$74.449 Milyon), Pakistan (ABD$67.397 Milyon), Katar (ABD$44.554 Milyon), Birleşik Krallık (ABD$41.405 Milyon), Hollanda (ABD$40.776 Milyon), Bahreyn (ABD$29.738 Milyon), Endonezya (ABD$27.606 Milyon), Rusya Federasyonu (ABD$26.980 Milyon), Gana (ABD$24.688 Milyon) ve Polonya (ABD$23.954 Milyon).

1-31 Aralık 2020 arasında en çok ihracat gerçekleştirilen ilk 8 ülke ise; ABD (ABD$96.655 Milyon), Pakistan (ABD$46.471 Milyon), Gana (ABD$24.478 Milyon), Romanya (ABD$22.751 Milyon), Almanya (ABD$13.181 Milyon), BAE (ABD$12.077 Milyon), Mali (ABD$6.305 Milyon) ve Azerbaycan (ABD$5.189 Milyon)’dan oluşmuştur.

TİM Kasım 2020 ihracat verilerinde Pakistan’a yapılan savunma ve havacılık ürünü ihracatında JINNAH Sınıfı Korvet sözleşmesine rağmen kayda değer bir artışın yaşanmamış olması dikkatimi çekmişti. Pakistan’a Kasım ayında yapılan savunma ve havacılık ürünü ihracatının bedeli sadece ABD$719.91 Bin iken Aralık ayında rekor bir artışla aylık ihracat ABD$46.471 Milyon’a ulaşmıştır. Bu artışta JINNAH Projesi kapsamında yapılmış bir ara ödemenin etkisi olabilir. Diğer yandan Aselsan, başta JINNAH ve AGOSTA-90B Denizaltı Yarı Ömür Modernizasyonu Projeleri altında olmak üzere Pakistan’a HIZIR Torpido Karıştırma ve Aldatma Sistemi, ALPER LPI Radarı, ARES-2N ile ARES-2NCL Extended Gemi ve ARES-2SC/P Denizaltı Elektronik Destek Sistemi ihracatı yapmaktadır. Gana’ya yapılan ihracatta Otokar ürün TTZA teslimatlarının önemli bir rolü olduğunu değerlendirmekteyim. Mart 2020’de Gana’da, COBRA ve COBRA II TTZA’ların kabul töreninde zırhlı araçlar farklı; silah, radar ve sensör sistemleriyle donatılmış bir şekilde geçit yaparken görülmüştü. TİM verilerine göre Romanya’ya ihracat 2019 yılında yaklaşık ABD$1.036 Milyon seviyesindeydi. Yine TİM verisine göre 2020 Kasım ayında sadece ABD$20.12 Bin olan ihracat bir anda Aralık ayında ABD$22.751 Milyon’a çıkmıştır. Ancak bu ülkeye ihracatı Aralık ayında bir anda zirveye çıkartan ürün/sözleşme hakkında elimde bir bilgi bulunmamakta. İki ülke arasındaki siyasi gerilime rağmen 2019 yılına kıyasla bu ülkeye savunma ve havacılık ürünleri ihracatında 2020’de %51,5 artış yaşanarak ihracat ABD$200.280 Milyon seviyesine ulaştı. Bu ülkeye sadece 1-31 Aralık 2020 döneminde ABD$12.077 Milyon tutarında ihracat yapılmıştır. BAE’ne artan ihracatta Otokar ürünü RABDAN 8x8 ZMA Projesinin önemli bir payı bulunmakta. Rusya Federasyonu’na 2019 yılında gerçekleşen yaklaşık  ABD$8.5 Milyon düzeyinde iken 2020 yılında ihracata kıyasla %217,4 gibi önemli bir artış yaşanmıştır. Yıllık yaklaşık ABD$26.980 Milyon tutarındaki ihracatın ABD$1.640 Milyon’u Aralık ayında, yaklaşık ABD$7.509 Milyonu ise Kasım ayında yapılmıştır. 27 Eylül 2020 tarihinde başlatılan ve 9 Kasım 2020 tarihinde sona eren 44 günlük Tek Vatan Harekatı öncesinde ve sırasında Türk Savunma ve Havacılık Sanayi Sektörü firmalarından yüklü miktarda alım gerçekleştiren Azerbaycan’a satışlar Kasım ayından itibaren düşme trendine girmiştir. Aralarında Baykar Savunma’nın BAYRAKTAR TB2 SİHA Sistemi, Roketsan’ın mini akıllı mühimmatı MAM-L ve TRG-230 Güdümlü Topçu Roketi ile STM KARGU Kamikaze Drone gibi çok sayıda sistem ihracatı gerçekleştirilen Azerbaycan’a yapılan satışlar TİM verilerine göre 2020 Ekim ayında ABD$101.209 Milyon (aylık bazdaki toplam ihracatın yaklaşık %36’sına denk geliyordu) mertebesinde iken bu rakam Kasım ayında yaklaşık ABD$31.415 Milyon, Aralık ayında ise sadece ABD$5.189 Milyon olarak kaydedilmiştir.

Türk Savunma ve Havacılık Sektörünün 2020 yılında gerçekleştirdiği ABD$2.279,027 Milyar tutarındaki ihracatın ülke grupları bazındaki kırılımına bir baktığımızda karşımıza şöyle bir tablo çıkmaktadır: Afrika Ülkeleri ABD$82.981 Milyon (2019’a kıyasla %9.2 artış), Avrupa Birliği (AB) Ülkeleri yaklaşık ABD$376.965 (2019’a kıyasla %32.1 düşüş) Milyon, Bağımsız Devletler Topluluğu yaklaşık ABD$322.447 Milyon (2019’a kıyasla %33.8 artış), Diğer Amerikan Ülkeleri yaklaşık ABD$31.175 Milyon (2019’a kıyasla %245.5 artış), Diğer Asya Ülkeleri ABD$199.656 Milyon (2019’a kıyasla %122.4 artış), Diğer Avrupa Ülkeleri yaklaşık ABD$14.596 Milyon (2019’a kıyasla %62.5 düşüş), Diğer Ülkeler ABD$21 Bin (2019’a kıyasla %4.8 düşüş), Kuzey Amerika Serbest Ticaret ABD$804.318 Milyon (2019’a kıyasla -%4.4 düşüş), Okyanusya Ülkeleri ABD$6.011 Milyon (2019’a kıyasla %17.3 düşüş), Ortadoğu Ülkeleri ABD$374.508 Milyon (2019’a kıyasla %47.3 düşüş), Uzak Doğu Ülkeleri ABD$63.012 Milyon (2019’a kıyasla %27.5 artış) ve Serbest Bölgeler ABD$3.336 Milyon (2019’a kıyasla %97.3 düşüş).