Defence Turkey: Söyleşimize Türkiye’nin sanayi devi Kale Grubu’nun bir iştiraki olarak, 2013 yılında araştırma ve geliştirme faaliyetleri amacıyla kurulan Kale Arge Şirketinin kısa bir tanıtımını alarak başlayabilir miyiz? Yola çıkarken ortaya konan hedefler geride kalan 8 yılda ne ölçüde hayata geçirilebildi?

Cüneyt KENGER: Kale Arge; Kale Grubu Teknik Grup Şirketleri’nin vizyon sahalarına giren konularda araştırma ve geliştirme çalışmaları yapmak üzere 2013 yılında kurulmuştur. Sonraki yıllarda ise tamamen “gaz türbinli sistemler” odağında çalışmaya başlamıştır. Kale Arge’nin hedefi gaz türbinli sistemlere yönelik bir mükemmeliyet merkezi olmaktır – dolayısıyla tüm çalışmalarını bu yönde ilerletmektedir.

SSB idaresinde Kale Arge tarafından yürütülen Turbojet Motorların Geliştirilmesi Projesi kapsamında, tüm kontrol ve aksesuarları dahil, tamamen yerli ve milli olarak Kale Arge tarafından geliştirilen Özgün Turbojet Motor KTJ-3200’ün kalifikasyonu tamamlanmış durumda. Projeyle ilgili kabul ve kapanış faaliyetlerine geçildi.

SSB’nin ortaya koyduğu stratejik vizyon doğrultusunda, Proje kapsamında hiçbir şekilde yurtdışı bağımlılık olmayacak şekilde ilerlendi. Hem turbomakine tasarımı hem de motorun Elektronik Kontrol Ünitesi, Kontrol Yazılımı, Yakıt Kontrol Sistemi, Alternatörü, Ateşleyicileri dahil tüm alt sistemleri ve Gaz Türbinli motor geliştirmek için ihtiyaç duyulan tüm test alt yapısı Kale Arge tarafından geliştirildi.

Türkiye’nin ilk Turbojet Motoru KTJ-3200, SOM’a entegre edileceği gibi, aynı zamanda proje kapsamında yapılan ilave faaliyetlerle ortaya çıkarılan bir varyant ise (arayüz farklılıkları, yazılım farklılıkları, kontrol/aksesuarlarda farklılıklar yapılarak) ATMACA’ya uygun hale getirildi. KTJ-3200 Turbojet Motor’un milli hava platformlarına entegrasyonu ve seri üretimine yönelik sözleşme imzalandı.

KTJ-3200’den edinilen bilgi birikimi ve tecrübe ile farklı turbojet motor geliştirme projeleri öz kaynaklarla yürütülüyor.

Gelinen noktaya baktığımızda, “Gaz Türbinli Sistemler için Mükemmeliyet Merkezi” olma yolunda önemli adımlar attığımızı, kritik başarılara imza attığımızı söyleyebiliriz. Ancak daha yapılacak çok işimiz var.

Defence Turkey: Kale Arge’nin günümüzdeki organizasyon yapısı, personel durumu, son iki yılda gerçekleştirdiği performans ve 2022 yılına yönelik hedef ve beklentileri hakkında bilgi alabilir miyiz?

Cüneyt KENGER: Kale Arge çalışmalarını 3 yerleşkede yürütüyor.

Geliştirme ve Test Merkezi (KA GTM), Tuzla’da yer alıyor. Şirket merkezi bu yerleşkede bulunuyor. Mühendislik ve destek birim ofisleri, prototip üretim altyapısı, motor montaj altyapısı, kontrol ve aksesuarlara yönelik laboratuvarlar ve Türkiye’nin ilk ve tek Turbojet Motor İrtifa Test Sistemi de dahil olmak üzere motor test altyapıları bu yerleşkede yer alıyor. Teknopark İstanbul’da bulunan Kale Arge Ofisi, ilave mühendislik ofisi olarak kullanılıyor. Kale Arge Ankara Şubesi, iletişim ofisi olarak kullanılıyor.

Kale Arge’de şu anda 110 kişilik bir ekibiz. Bunların büyük çoğunluğu alanında uzmanlaşmış genç mühendislerimiz. Aynı zamanda onları destekleyen güçlü bir danışmanlık ağı söz konusu.

Son 2 yılda KTJ-3200’ün ürünleştirilmesi anlamında ciddi bir efor harcadık. Güvenilirliliğin artırımı ve doğrulanması, motorun ve kontrol/aksesuarlarının üretilebilirliği, tekrarlanabilirliği konularına odaklandık. Pandemi sürecinin de etkileriyle oldukça zor ve yorucu geçen bir dönemden bahsediyoruz.

2022 yılı, hem KTJ-3200’ün entegrasyonu ve seri üretimi, hem de yeni motorlarımızın kalifikasyonu ile geçecek. Kale Arge organizasyonu da bu süreçte daha da büyüyecek ve gelişecek diye planlıyoruz.

Defence Turkey: Kale Arge’nin mevcut üretim ve test altyapısı ile yıllık üretim kapasitesi hakkında bize neler söyleyebilirsiniz?

Cüneyt KENGER: KTJ-3200 Motor Seri Üretimi tamamen yerli kaynaklarla ve özellikle Kale Grubu’nun teknik kabiliyetlerinin azami şekilde kullanımı ile yapılıyor.

Kale Arge seri üretim açısından “entegratör” görevi görmektedir. Yani tedarik zincirinin yönetimi, montajlar ve test/değerlendirme işlemlerini yürütüyoruz.

Şu anki üretim planımız, ihtiyaçlara binaen yılda 150 adet motor olarak belirlenmiş durumda.  Üretim kapasitemiz bu sayıların çok üzerinde.

Kale Grubu üretimi çok iyi bilen bir grup; bu konu en kuvvetli yanlarımızdan bir tanesi.

Öte yandan, çok değerli alt yapımcılarımız da ihtisas alanlarındaki üretimleri ile bizleri destekliyorlar, kendilerine müteşekkiriz.

Defence Turkey: Turbojet Motor geliştirme ve üretimi alanında öncelikle hangi kabiliyetlerin ve teknolojilerin kazanımına öncelik veriyorsunuz? Sizi bu alanda Arge faaliyeti gerçekleştiren diğer yerli ve yabancı üreticilerden farklı kılan kabiliyetleriniz nelerdir?

Cüneyt KENGER: KTJ-3200 Turbojet Motor’u entegre edildiği platformların isterleri doğrultusunda kompakt bir tasarım, yüksek itki/ağırlık rasyosu, düşük yakıt tüketimi özelliklerine sahip olacak şekilde geliştirildi.

Bu tür motorlar kendine has ciddi dizayn zorluklarına sahip oluyor. Özellikle farklı irtifa/hız koşullarında platform taleplerine uygun optimize performans çıktıları, yeldeğirmenleme (ing: windmilling) ile tüm tanımlı şartlarda (havada) başlatılabilme vb. konular tasarım anlamında önemli konular. Ancak daha da önemlisi bunları doğrulayabilmek ve motoru kalifiye edebilmek. Kale Arge’nin sahip olduğu İrtifa Test Sistemi sayesinde hem geliştirme testleri anlamında iyileştirme ihtiyaçlarını tespit edebildik, hem de kalifikasyonu gerçekleştirebildik. Bu işin en kritik noktalarından biri budur.

Yine İrtifa Test Sistemi’nde yapılan testlerin sonuçlarını kullanarak, kendi tasarım araçlarımızı ortaya koyabilmiş olduk. Ayrıca motorlarımızın güvenilir ve testlerle doğrulanmış performans kodlarını çıkarabiliyoruz.

En kritik konulardan bir tanesi de müşteri ihtiyaçlarını anlayabilmek, bunları teknik gereksinimlere sağlıklı şekilde dökebilmek. Paydaşlarımız SSB, TÜBİTAK-SAGE ve Roketsan A.Ş ekipleriyle mükemmel bir uyumla çalışıyoruz. Tek takım anlayışları güdüyoruz. Yerli hava platformlarının ihtiyaçlarına göre optimize sistemler geliştirmenin püf noktalarının başında gelen bir konu bu.

Üretim teknolojileri açısından, yenilikçi yaklaşımlara başvurabilmekle beraber; en çok önemsediğimiz konu, motorun güvenilir, kalifiye ve Türkiye’de üretilebilir olması. Üretim ile ilgili Kale Teknik Grup imkanlarının üst seviyede olması işimizi çok kolaylaştırıyor.

Defence Turkey: KTJ-3200 Turbojet Motorunda mevcut yerli katkı oranı hakkında ne söyleyebilirsiniz? Türkiye’de havacılığa özel, uzun ömürlü ve havacılık kalitesinde M50 veya M50Nil çelik ya da seramik bilyalı rulman üretimi olmadığı için turbojet motorlar için rulman ihtiyacı hep yurt dışından özel üretim olarak (butik rulman firmaları Cerobear veya Timken üzerinden) karşılanmaktaydı. Geliştirme ve prototip üretim sürecinde alt-sistem tedarikinde ihracat kısıtlaması kaynaklı herhangi bir sorun yaşadınız mı?

Cüneyt KENGER: KTJ-3200 motor seri üretimi tamamen yerli kaynaklarla ve özellikle Kale Grubunun teknik kabiliyetlerinin azami şekilde kullanımı ile yapılıyor. Yurtdışına bağlı komponentlerden en kritiği olan rulmanlar da Kale Havacılık ve Kale’nin bazı diğer alt yüklenicilerinin çalışmaları ile yerli olarak üretilebilir hale geldi. Farklı yapı ve tipte rulmanları turbojet motor ihtiyaçlarımıza göre üretmeye başladık.

Hem KTJ-3200 için, hem de öz kaynaklarla yürüttüğümüz motor projelerinde, maksimum düzeyde yerlilik hedefiyle çalışıyoruz. Kale Arge’nin motor kontrol/aksesuarlarının tasarımı/geliştirilmesi/üretimi konusunda yetkinlik geliştirmesinin de temel sebebi budur. Az önce bahsettiğimiz rulman konusunun temelinde de bu yatıyor.

Defence Turkey: Türk Savunma ve Havacılık Sanayi’nin gelişiminde önemli bir kilometre taşı olarak değerlendirilen ‘Turbojet Motorların Geliştirilmesi Projesi’, Savunma Sanayi İcra Komitesi (SSİK)’nin 15 Aralık 2010 tarihli kararı ile başlatılmış ve TEI ile Kale Havacılık firmalarının yarıştığı Projede 5 Ocak 2012’de düzenlenen SSİK toplantısında yapılan tercih kapsamında yaklaşık ABD$25 Milyon değerindeki 48 aylık takvime sahip Araştırma ve Geliştirme (Arge) kontratı Kale Havacılık firması  ile  Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB) arasında sözleşme 22 Şubat 2012’de imzalanmıştı.  Zorlu bir sürecin ardından Kale Arge nihayet KTJ-3200 teslimatını 2021 ilk yarısında yapmış ve motorların SOM ALCM ve ATMACA Gemisavar Güdümlü Mermilerine entegrasyon faaliyetlerine başlanmıştır. 13 Nisan 2012’de çalışmalarına (To) başlanılan Turbojet Motorların Geliştirilmesi Projesi’nin dünden bugüne geliş sürecini önemli kilometre taşlarıyla birlikte okuyucularımız için kısaca özetler misiniz?

Cüneyt KENGER: KTJ-3200 motorun geliştirilmesi süreci çok yorucu ve zorlu bir süreçti.

İlk yıllarımızda maalesef işler çok istediğimiz gibi gitmedi. 2016 yılı itibariyle ekibimizi güçlendirdik ve sonrasında nispeten olgun prototip motorlar çıkmaya başladı. 2017 yılında ise bu motorlar yoğun şekilde test edilmeye başlandı. Özellikle Kale Arge’nin sahip olduğu İrtifa Test Sistemi kullanılarak yapılan irtifa performans ve başlatma testleri aylarca sürdü ve iyileştirme gerekliliği ortaya kondu.

Prototip Motorun İrtifa Test Sisteminde yapılan testlerinden edinilen kazanımlarla, tasarım araçları tüm uçuş zarfı koşullarında iyileştirildi ve kalibre edildi. Böylelikle prototip motorun tasarım iyileştirmeleri hızlıca uygulanabildi.

2018 yılına geldiğimizde; belirli şartlarda çok iyi çalışan ama tanımlı uçuş zarfının her noktasında bunu gösteremeyen bir prototipe erişildi. İlave optimizasyon ve iyileştirmeler (özellikle havada başlatılabilmeye yönelik) ivedilikle uygulandı.

2019 yılında motor tüm temel isterleri karşılamada yetkin bir hale geldi. Prototipler çoğaltılmaya başlandı. Kalifikasyon testlerine geçildi. Saptanan minör iyileştirme gerekleri (özellikle mekanik) uygulanarak, yerli hava platformlarına tam uyumlama için adımlar atıldı. Askeri standartlara uygun testler resmi olarak bu dönemde yürütüldü (alt sistem testleri, çevresel testler, EMI/EMC vb).

2020 yılında kalifikasyon prova testlerine geçildi. 2020 sonunda dahili olarak tüm tanımlı testler yapılmıştı. Türkiye’nin ilk turbojet motor resmi kalifikasyon süreci başlatıldı.

2021 ortasına geldiğimizde proje kabule hazır hale gelmiş oldu.

Tüm bu süreçte, SSB’nin proje yönetimi konusundaki yapıcı yaklaşımları, yol göstericiliği ve desteği, Proje’nin bugünlere gelmesinde çok kritik öneme sahiptir.

Defence Turkey: Projenin toplam maliyetine ilişkin güncel bir rakam paylaşabiliyor musunuz? Daha önce ABD$50 Milyon tutarında harcama yapıldığı ve bu rakamın ABD$25 Milyon’luk diliminin SSB tarafından (imzalanan sözleşme bedeli), kalan bölümünün ise Kale Arge tarafından finanse edildiği açıklanmıştı.

Cüneyt KENGER: KTJ-3200’ün geliştirilmesi ve yerli ihtiyaçları karşılayacak şekilde ürünleştirilmesi; daha da önemlisi bunun sürdürülebilir bir yetkinlik şeklinde ele alınması konusunda Kale Grubu’nun öz kaynaklarından ciddi bir yatırımın altına girdiğini ve Proje bedelinin daha fazlasını Kale Grubu olarak finanse ettiğimizi söyleyebiliriz.

Defence Turkey: ‘Turbojet Motorların Geliştirilmesi Projesi’ kapsamında gerçekleştirilen alt-sistem tasarım çalışmaları ve motor için yerli olarak geliştirilip üretilen alt-sistemler hakkında bilgi alabilir miyiz?

Cüneyt KENGER: KTJ-3200’ün, piroteknik ateşleyicileri, elektronik kontrol ünitesi, yakıt kontrol sistemi, alternatörü tamamen yerli kaynaklarla, danışmanlarımızın yoğun katkılarıyla Kale Arge tarafından geliştirildi.

Bu konularda emeği geçen çok sayıdaki danışmanımıza bu vesile ile teşekkür ederiz.

Motorun kontrol ve aksesuarları konusunda dışa bağımlığın olmaması hem yerli sistemlere yönelik tedarik devamlılığı için çok kritik, hem de yurtdışı satışlarda herhangi bir ihracat lisansına tabi olmamak çok önemli.

Motor kontrol ve aksesuarları konusundaki yetkinliğin geliştirilmesi aynı zamanda yeni motor projelerimizde ve bize büyük avantaj sağlıyor.

Defence Turkey: İmza töreninde yapılan konuşmalarda Turbojet Motorların Geliştirilmesi Projesi kapsamında 15’i alt-sistem testi ve 11’i sistem testi olmak üzere toplam 26 geniş kapsamlı test gerçekleştirileceği bilgisi paylaşılmıştı. Geliştirme fazının tamamlanıp, seri üretim fazına geçildiği bu süreçte ‘Turbojet Motorların Geliştirilmesi Projesi’ kapsamında gerçekleştirilen geniş kapsamlı testlere ilişkin bize neler söyleyebilirsiniz?

Cüneyt KENGER: Bu tür motorların envantere kazandırılmasında öncelikle Alt Sistem seviyesi kalifikasyonlar ve çevresel testler çok kritik.

Kale Arge’nin sahip olduğu İrtifa Test Sisteminde gerçekleştirilen “İrtifa/Hız Başlatma” ve “İrtifa/Hız Performans” Testleri, Projenin en kritik testleriydi. Aerodinamik Performans anlamında bir de özel testler var: Hava Bozuntu Testleri, Su Alım Testleri vb. platform entegrasyonu için olmazsa olmaz testler.

Son olarak, mekanik güvenilirliğin kanıtı olan Mukavemet Testleri söz konusu tabii ki. Bu tür motorlarda “yerde test edilebilirlik” gereksinimlerini karşılamak amacıyla, uçuş sürelerinin çok ötesinde uzunlukta mukavemet testleri gerçekleştiriliyor.

Tüm bu testlerin çeşitleri ve başarım kriterleri, entegre edilecek platforma özel farklılık gösterebiliyor. Biz yerli hava platformları için bu testleri, tekrarlanabilir şekilde tamamlamış durumdayız.   

Defence Turkey: ‘Turbojet Motorların Geliştirilmesi Projesi’ kapsamında Kale Arge olarak Üniversiteler ve TÜBİTAK ile gerçekleştirdiğiniz işbirlikleri/çalışmalar hakkında bilgi verir misiniz?

Cüneyt KENGER: KTJ-3200 Projesi kapsamında başta İTÜ, ODTÜ, TOBB ETÜ gibi üniversitelerle yoğun iş birlikleri yürütüldü. Projenin ilk dönemlerinde başlayan bu işbirlikleri şu anda Kale Arge’nin yeni projelerinde de çok boyutlu olarak sürdürülüyor. Danışmanlık ağımızın her geçen gün daha da güçleniyor ve büyüyor.

TÜBİTAK-MAM’la malzeme mühendisliği anlamında etkin bir işbirliğimiz var.

TÜBİTAK-SAGE ve Roketsan A.Ş, bizim projelerimizde hem platform otoritesi olarak görev yapıyor, hem de sistem mühendisliği ve bazı özel testler konusunda en önemli paydaşlarımız.

Defence Turkey: ‘Turbojet Motorların Geliştirilmesi Projesi’ kapsamında Kale Arge’nin Tuzla’daki Deri Organize Sanayi Bölgesi’nde yer alan yerden 5.000m yukarıdaki hava şartlarının simüle edilebildiği, 10MW’lık bir enerjiye ihtiyaç duyan Test Merkezi’nde kurulan İrtifa Test Düzeneği/Sistemi’nin kurulum, hizmete giriş ve test süreçlerinde oynadığı rol hakkında bir değerlendirmenizi alabilir miyiz? Ülkemizde benzer kabiliyette başka bir test düzenek mevcut mu?

Cüneyt KENGER: KTJ-3200 Motorunun geliştirilmesi konusunda en önemli araçlarımızın başında sahip olduğumuz İrtifa Test Sistemi geliyor.

Kale Arge Tuzla Geliştirme ve Test Merkezi yerleşkesinde bulunan İrtifa Test Sistemimiz, 0-5km irtifaların ve 0.95M hızlara kadar hızların simüle edilebildiği bir motor test sistemi.

Kale Arge İrtifa Test Sistemi tamamen Kale Arge tarafından geliştirildi; Kale Teknik Grup şirketlerinin yardımı ile kuruldu ve KTJ-3200 Projesi kapsamında kalifiye edildi.

Benzer Sistemler yurtdışında var ama çok büyük maliyetlere katlanılarak kullanılabiliyor. Erişimde kısıtlamalar da olabiliyor tabii.

İrtifa Test Sistemimiz, dahili kaynaklarla geliştirmekte olduğumuz yeni motorların kalifikasyonu için de vazgeçilmez olacaktır.

Aslına bakarsanız, Geliştirme ve Test Merkezimizde kurduğumuz motor test düzenekleri ve bunlarla ilgili edindiğimiz test/değerlendirme yetkinliği ve geliştirdiğimiz know-how, en az KTJ-3200’ün geliştirilmesi kadar kritik kazanımlar.

Defence Turkey: Türkiye’nin özellikle hava platformları, ayrıca hedef uçak, vb. insansız platformlara yönelik kullanım için optimize edilmiş ilk milli turbojet motoru olma özelliğine sahip KTJ-3200’ün teknik özellikleri/ölçüleri, güç değeri ve aralığı (sürekli ve ‘over thrust’ itki kuvveti), alternatör yapısı ve gücü, kompresör yapısı ve sayısı, devir gücü (daha önce 40.000rpm ve 38.000rpm bilgisi paylaşılmıştı), uçuş irtifası, windmill ile çalışma irtifası, ana bölümleri ve hizmet ömrü hakkında bilgi alabilir miyiz?

Cüneyt KENGER: KTJ-3200 Turbojet Motoru adından da anlaşılacağı üzere 3.200N itkiye sahip. Tasarım mimarisi: 4 kademe eksenel kompresör, dairesel yanma odası ve tek kademe türbin. 50kg ağırlığında. Füzelere entegre edilebilecek şekilde kompakt bir yapıya sahip. Dahili alternatörü sayesinde, entegre edildiği platformlara güç sağlayabiliyor.

KTJ-3200 için en önemli noktalardan birisi, İrtifa Test Sistemimiz sayesinde tüm çalışma zarfına yönelik geliştirilen performans kodunun testlerle doğrulanmış olması. 0-5km irtifalarda ve 0.95M hızlara kadar doğrulanmış bir performans kodu söz konusu. Yani performans optimizasyonu ve kalifikasyonu bu zarfta yapıldı.

KTJ-3200, gerektiğinde “Overthrust” itki sağlayabiliyor.

Test videolarımızda çalışma rpm’leri konusunda bazı ipuçları görebilirsiniz.

Bu bilgileri açık kaynak bilgi olarak sağlayabiliyoruz.

Defence Turkey: KTJ-3200 Turbojet Motorunun kaç kişilik bir ekip (mavi yaka personel ve Arge mühendisi) tarafından ve kaç adam/saat işgücü ile geliştirildiğine dair elinizde bir veri var mı? Okuyucularımızla paylaşabilir misiniz?

Cüneyt KENGER: Bu veriler Kale Arge’nin özel verileri olduğundan açıklamamız pek mümkün değil maalesef. Ancak şunu söyleyebiliriz; yaşanılan tüm tecrübeler ve zorluklar, turbojet motor sistem mühendisliği yönetimi/proje yönetimi ve planlama anlamında bizlere çok şey öğretti. Önümüzdeki yeni projeleri doğru planlayabilme, riskleri doğru yönetebilme anlamından oldukça nokta atışı verilerimiz oluştu.

Defence Turkey: Sözleşmesi Ana Yüklenici Roketsan ile Haziran 2021’de imzalanan, imza töreni ise IDEF ‘21 Fuarı kapsamında 18 Ağustos 2021 tarihinde düzenlenen ‘Turbojet Motor Tedariki ve Entegrasyonu Projesi’nin kapsamı ile test ve teslimat takvimi hakkında bize neler söyleyebilirsiniz? Kale Grubu Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı ve Teknik Bölüm Başkanı Osman OKYAY, AA’na verdiği demecinde 2021 sonuna kadar 13 motorun teslim edileceği bilgisini paylaşmıştı. Bu motorlar seri üretim bandından çıkan/çıkacak yeni üretim motorlar mı yoksa geliştirme fazı altında imal edilen motorlardan mı?

Cüneyt KENGER: Seri üretim projeleri kapsamında bildiğiniz gibi LRIP (Düşük Yoğunluklu Başlangıç Üretimi) safhaları oluyor. 2021 teslimatları bu şekilde değerlendirilebilir.

Seri Üretim Projesi kapsamında, yerli hava platformlarının atış testleri safhası da yer alıyor. Büyük oranda yürütülmüş olan entegrasyon çalışmalarının önemli bir kilometre taşı bu testler olacak.

Seri üretime yönelik hat kalifikasyonu çalışmaları paralelde yürütülüyor. Kalifiye hattan çıkacak motorların teslimatları 2022’de başlıyor.

Defence Turkey: Kale Grubu Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı ve Teknik Bölüm Başkanı Osman OKYAY, AA’na verdiği demecinde KTJ-3200’ün bir büyük bir de küçük modeli için çalışmaların devam ettiğini kaydetmiş ve büyük motorun KTJ-3200’e kıyasla %20 daha yüksek itki gücüne sahip olacağını, küçük motorun ise KTJ-3200’ün yaklaşık %50 itki gücüne sahip olacağını ifade etmişti. Söz konusu motorların sahip olacakları teknik özellikleri ve proje takvimleri hakkında bize neler söyleyebilirsiniz? Geliştirilen küçük motorun Roketsan için DzKK ihtiyacı kapsamında geliştirilen Orta Menzilli Gemisavar Güdümlü Mermi (OMGF)’sini güçlendirmek üzere iki aday motordan (TEI-TJ300 Motoru ile yarışmakta) birisi olduğunu Roketsan Genel Müdürü Murat İKİNCİ Fuar öncesi düzenlenen basın toplantısında sorduğum bir soruya cevaben açıklamıştı. Büyük motorun hangi proje için geliştirilmekte olduğuna dair bilgi paylaşabiliyor musunuz?

Cüneyt KENGER: Dahili olarak üzerinde çalıştığımız 2 ana proje var:

Hafif hava platformları için geliştirilen küçük bir turbojet motor.

KTJ-3200 boyutlarında ama yenilenen aerodinamik tasarımı ile farklı koşullara yönelik geliştirilen yeni bir motor. İtkisi daha yüksek, özgül yakıt tüketimi daha düşük.

Bu motorlar hem yerli hem de yurtdışı müşterilerin taleplerine uygun olarak tasarlandı. Platform bilgilerinin detaylarını henüz paylaşamıyoruz. Bu motorların prototip üretimlerini yapıyoruz. Yakında performans testleri başlayacak. Gelişmelerden sizleri haberdar edeceğiz.

Defence Turkey: ‘Turbojet Motorların Geliştirilmesi Projesi’ imza töreninde yapılan konuşmalarda milli turbojet motorun aynı zamanda küçük modifikasyonlarla değişik helikopter platformlarında Yedek Güç Ünitesi (APU) olarak da kullanılabileceğine dikkat çekilmişti. KTJ-3200’ün seri üretime geçmiş kalifiye bir turbojet motor olduğu gerçeğinden hareketle uçak (HÜRJET ve MMU/TF-X gibi) ve helikopter üzeri kullanım için APU türevlerine yönelik bir çalışma yol haritanızda mevcut mu?

Cüneyt KENGER: Şu anda APU’lar konusunda bir çalışmamız bulunmuyor.

Defence Turkey: Kale Arge’nin ihracat faaliyetleri ve hedefleri hakkında bize neler söyleyebilirsiniz?  

Cüneyt KENGER: KTJ-3200 konusunda yurtdışından bilgi/teklif istekleri geliyor. Ancak her zaman önceliğimiz yerli hava platformlarının ihtiyaçlarının karşılanması.

Dahili imkanlarla geliştirmekte olduğumuz motorlar için yurtdışı müşteriler söz konusu. Açıkçası, bu motorların tasarım girdileri temel olarak bu yurtdışı firmalardan gelmiş durumda.

Geliştirmekte olduğumuz motorların başka ülkelerin ihracat lisanslarına tabi olmaması ve İrtifa Test Sistemimizde performans haritalarının/kodlarının doğrulanabiliyor olması, yurtdışı firmalar açısından Kale Arge’yi çok cazip hale getiriyor.

Ticari bilgileri net şekilde aktaramıyoruz ama bu sınıf motorların ihraç edilebileceğini gördüğümüzü söyleyebiliriz.

Turbojet motor gibi katma değeri son derece yüksek olan teknolojik bir ürünün ihracatı konusunda dünyanın sayılı firmalarıyla görüşüyor olmak bizim için çok çok anlamlı.

Defence Turkey: Cüneyt Bey, son olarak okuyucularımıza bir mesaj olarak eklemek istediğiniz herhangi bir şey var mı?

Havacılık motorlarının tasarımı, geliştirilmesi, kalifikasyonu oldukça zor ve meşakkatli süreçler. Ben 25 yıldır Uçak Motorlarının geliştirilmesi konusunda çalıştım. Bunun on yılı dünyanın önde gelen uçak motoru şirketlerinde mühendis ve yönetici olarak geçti. Bir havacılık motorunu geliştirmek sadece çalışan bir motor yapmakla bitmiyor. Yaşam döngüsü içerisinde ortaya çıkan sorunların üstesinden gelebilmek daha büyük önem kazanıyor. Dünyada sayılı olan bu kurumları Uçak Motoru üreticisi yapan özellik ise ancak bu yetkinlikle mümkün oluyor.